Türkan Xanım: Türk dövlətləri qlobal arenada nüfuzlu mövqeyə malikdir

2025-ci il oktyabrın 7-də Qəbələ şəhərində Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) XII Zirvə Görüşü keçirildi. Bu mühüm toplantı “Regional sülh və təhlükəsizlik” mövzusuna həsr olundu və türk dövlətlərinin dövlət və hökumət başçılarını bir araya gətirdi. Zirvə, ötən dövrdə həyata keçirilmiş işlərin müzakirəsi ilə yanaşı, gələcək əməkdaşlıq istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi baxımından da xüsusi əhəmiyyət kəsb etdi. Qəbələ Bəyannaməsinin qəbul olunması təşkilatın siyasi və institusional strukturunda yeni mərhələnin başlanğıcını nümayiş etdirdi.

Türk Dövlətləri Təşkilatının əsası 2009-cu ildə Naxçıvanda imzalanmış müqavilə ilə qoyulub. Lakin təşkilatın ideyası yüzillər boyu türkdilli xalqlar arasında formalaşmış siyasi, iqtisadi və mədəni birliyə əsaslanır. Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan və Qırğızıstan qurucu üzvlərdir, 2019-cu ildə Özbəkistanın tamhüquqlu üzv kimi qəbul olunması isə təşkilatın coğrafiyasını daha da genişləndirdi. Macarıstan, Türkmənistan və Şimali Kipr Türk Respublikası müşahidəçi statusu ilə prosesdə iştirak edir. 2023-cü ildə isə İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının müşahidəçi qəbul edilməsi TDT-nin beynəlxalq nüfuzunun artdığını təsdiqlədi.

Azərbaycan təşkilat çərçivəsində hər zaman fəal mövqedə olub. Ölkəmiz həm siyasi təşəbbüsləri, həm də praktiki layihələrin icrasında iştirakı ilə diqqət çəkir. Xüsusilə son illərdə keçirilən zirvələrdə Prezident İlham Əliyevin irəli sürdüyü ideyalar təşkilatın gələcək inkişaf strategiyasının müəyyənləşdirilməsində mühüm rol oynayıb. Azərbaycan yalnız mədəni körpü deyil, həm də iqtisadi və geosiyasi aktor kimi türk dünyasının birliyinə əhəmiyyətli töhfə verir.

Qəbələ Zirvəsində əsas diqqət regional sülhün qorunması və təhlükəsizliyin gücləndirilməsi məsələlərinə yönəldi. Liderlər qeyd etdilər ki, müasir dünyada təhlükəsizlik olmadan davamlı inkişaf mümkün deyil. Bu kontekstdə üzv dövlətlər arasında hərbi və müdafiə sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi ön plana çəkildi. Azərbaycanın təklifi ilə 2026-cı ildə türk ölkələrinin birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsi planlaşdırılır. Bu təşəbbüs regionda kollektiv təhlükəsizlik modelinin yaradılması baxımından mühüm addımdır.

Toplantıda nəqliyyat-logistika əməkdaşlığı da əsas mövzulardan biri oldu. Azərbaycan Şərq-Qərb və Şimal-Cənub dəhlizlərinin kəsişməsində yerləşərək mühüm tranzit mərkəzi funksiyasını yerinə yetirir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Ələt Beynəlxalq Dəniz Limanı, geniş hava limanı şəbəkəsi və Xəzərin ən böyük ticarət donanması bu imkanları daha da gücləndirir. Xüsusilə Zəngəzur dəhlizinin açılması türk dövlətlərini bir-birinə daha da yaxınlaşdıracaq və həm Orta Dəhliz, həm də Şimal-Cənub dəhlizi üçün alternativ marşrut yaradacaq.

Zirvədə ortaq tarixi və mədəni dəyərlərin qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi də diqqət mərkəzində oldu. Prezident İlham Əliyev 1926-cı ildə Bakıda keçirilmiş Birinci Türkoloji Qurultayın 100 illik yubileyinin TDT çərçivəsində təntənəli şəkildə qeyd olunmasını təklif etdi. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun bərpasında türk dövlətlərinin iştirak etməsi isə mənəvi birliyin real göstəricisi kimi qiymətləndirildi. Müxtəlif ölkələrin həmin ərazilərdə məktəb, mədəniyyət mərkəzləri və dini abidələr inşa etməsi bu həmrəyliyin bariz nümunəsidir.

Azərbaycanın türk dövlətlərinə qoyduğu 20 milyard dollardan artıq sərmayə, birgə fondların yaradılması və yeni layihələrin reallaşdırılması təşkilat çərçivəsində iqtisadi əməkdaşlığın səmərəli modelini ortaya qoyur. Bu yanaşma yalnız maliyyə əməkdaşlığı deyil, həm də birgə inkişaf fəlsəfəsinin təzahürüdür. TDT çərçivəsində iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşməsi türk dövlətlərini dünya iqtisadiyyatında vahid güc mərkəzi kimi mövqeləndirəcək.

Qəbələ Zirvəsi bir daha göstərdi ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı sadəcə əməkdaşlıq platforması deyil, həm də qlobal miqyasda nüfuza malik geosiyasi mərkəzə çevrilməkdədir. Təşkilat üzvləri arasında təhlükəsizlik, iqtisadiyyat, mədəniyyət və nəqliyyat sahələrində birliyin gücləndirilməsi regionun gələcək inkişafı üçün əsas baza yaradır. Azərbaycanın sədrliyi dövründə qəbul ediləcək qərarlar türk dünyasının birliyini möhkəmləndirəcək və xalqların rifahına mühüm töhfələr verəcək.

[xfgiven_embed] [/xfgiven_embed] [xfgiven_youtube][/xfgiven_youtube]