Tezliklə bunu etməsək... - İrəvandan daha bir TƏHLÜKƏ!

Tənzilə Rüstəmxanlı: “Məşhur yeməklərimizə patent almalıyıq, milli mətbəximizə aid kitabları digər dillərə də tərcümə edib yaymalıyıq”
“Qeyri-maddi dəyərlərin maddiləşdirilməsi prosesi intensivləşdirilməlidir. Bizə elə gəlir ki, hər gün belə itirilmiş maddi dəyərlərimiz yoxdur, amma çox yanılırıq”.

Bunu oktyabrın 31-də Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan deyib.

“Regionlara səfərlər zamanı anladıq ki, mətbəximiz də qeyri-maddi sərvətdir, bu, Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Strategiyasında da qeyd olunub. Müxtəlif kəndlərə gedəndə insanlar öz mədəniyyətlərini, həyat tərzini təqdim edirlər, tanış olmayan yeməklər görürük. Biz, məsələn, 3 km uzaqlıqdakı restorana gedib soruşanda ki, sizdə bu yemək varmı, təəccüblə bunun nə olduğunu soruşurlar. Bundan sonra mütəxəssislərin əraziləri gəzərək unikal yeməkləri sənədləşdirməsi üçün qrant və ya müsabiqə proqramının həyata keçirilməsi qərara alınıb. Məqsəd arxivləşdirmək deyil, iaşə şirkətləri ilə turizmin inkişafı baxımından əməkdaşlıq etməkdir ki, onlar bu reseptləri öz menyularına daxil etsinlər”, - Paşinyan bildirib

“Yeni Müsavat” Axar.az-a istinadən yada salır ki, ermənilərin Azərbaycan mədəniyyətinə aid nümunələri oğurlaması 1829-cu ildə onların bizim torpaqlarımıza köçürülməsi ilə başlayıb. Bu onillər ərzində ermənilər maddi-mədəni sərvətlərimiz kimi, tariximizi, musiqimizi, mətbəximizi də oğurlayıb öz adlarına çıxıblar. Paşinyanın “restoranlar bu yeməklərin adını bilmir” deməklə əslində həmin yeməklərin ermənilərə aid olmadığını etiraf edir. Çünki “erməni milli yeməyini” ermənilərin bilməməsi mümkün deyil. Hətta bu yeməklər regional bağlı olsa belə. Məsələn, piti Şəki, ləvəngi Lənkəran və s. üçün xarakterik olsa da, o mətbəxi Azərbaycanda hamı yaxşı bilir və tanıyır, çünki minillərdir formalaşıb.

Ermənilər isə o yeməkləri ona görə tanımırlar ki, onlar vaxtilə o ərazilərdə yaşayan azərbaycanlılara məxsus olub və yalnız qonşuluqda yerləşdirilən ermənilər o mətbəxi mənimsəyiblər və lokal şəkildə tətbiq edirlər. İndi isə həmin nümunələrin toplanılmasına qrant ayrılır. Başqa sözlə, Paşinyan Azərbaycan mətbəxinin Ermənistanda qalan izlərini toplayıb mənimsəmək üçün vəsait ayırıb.

Onu da xatırladaq ki, bir neçə il öncə Misirdə Culinary Taste of Culture Expo sərgisi çərçivəsində keçirilən müsabiqədə təmsil olunan ermənilər Azərbaycanın milli mətbəxinə aid yeməyini Ermənistan yeməyi adı altında çıxarıb, “ən yaxşı milli yemək” kateqoriyası üzrə birinci yerə layiq görülmüşdülər.

2022-ci ildə isə Ermənistan qədim türk mətbəx mədəniyyətinin ən çox istifadə olunan şirniyyat növlərindən biri olan paxlava/baklavanın ermənilər tərəfindən öz qeyri-maddi mədəni irs nümunəsi kimi dünyanın qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilməsi üçün UNESCO-ya müraciət etmək üçün hazırlıqlara başladıqlarını bəyat etmişdilər. Halbuki ən ləziz və geniş yayılan şirniyyatlardan olan paxlava/baklava bir sıra Şərq xalqlarının və ilk növbədə, türk xalqlarının mətbəx mədəniyyətinin ən çox istifadə olunan şirniyyatlarındandır və erməni mətbəxinə heç bir aidiyyəti yoxdur.

Digər tərəfdən, paxlava/baklava sözünün etimoloji baxımdan erməni dili ilə hər hansı bir bağlılığından söhbət gedə bilməz və bu linqvistik vahidin etnolinqvistik analizi göstərir ki, o türk xalqlarının dilinin leksikasına daxildir və bir sıra dillərdə cüzi fonetik fərqlə səslənsə də, eyni semantikaya malikdir. Məsələn, Türkiyə türkcəsində “baklava”, Azərbaycan dilində “paxlava”, özbək, qazax və tatar dillərində paxlava/baklava kimi səslənir. Bir sıra mütəxəssislərin fikirlərinə görə, bu söz qədim dövrlərdən başlayaraq bakılağı-bakılavi-baklava, digər variantlarda baklagu və ya baklagi kimi dəyişmə prosesi keçib və bu gün bir çox dillərdə paxlava/baklava formasında işlədilir və mənası da “lay-lay olan tort” kimi izah edilir. Lüğətlərdə bu sözün daha çox Anadolu türklərinin, yaxud Azərbaycan türklərinin leksikasına aid olduğu söylənilir.

Bəs bu prosesin qarşısını necə almaq olar?

Tənzilə Rüstəmxanlı namizəd oldu

 Tənzilə Rüstəmxanlı 

Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin üzvü Tənzilə Rüstəmxanlı mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a danışıb:

“Ümumiyyətlə, bu ermənilər təkcə Azərbaycanın deyil, çevrəsində hansı millət, xalq yaşayırsa onların tarixindən oğurlayıb, saxtalaşdırb özlərinə bir tarix yaradırlar, guya qədim millət olduqlarını ortaya qoymaq üçün hər cür yola baş vururlar. Ermənilər azərbaycanlıların, gürcülərin, rusların, türklərin, eləcə də digər millətlərin təkcə torpağında deyil, həm də mədəniyyətində, tarixində, keçmişində, eləcə də mətbəxində gözləri var. Rahatçılıqla öz istədiklərini götürüb, öz adlarına çıxa, sənədlərlə saxtalaşdıra bilirlər.

Məsələn, illərlə Azərbaycanın qədim xalq mahnısı olan “Sarı gəlin”i öz adlarına çıxmağa çalışırlar. Hətta Türkiyədə belə göz görə-görə erməni əsilli sənətçilər bu mahnını erməni musiqisi kimi qələmə verirdilər.

Və yaxud, ermənilər Azərbaycan milli mətbəxinin məşhur yeməyi olan dolmaya sahib çıxmağa çalışırlar. Axı dolma  sözünün ermənicə tərcüməsi yoxdur? Məgər erməni dilində belə bir söz var?

Yəni, həyasızcasına millətlərin mətbəxini öz adlarına çıxmaq üçün talan edirlər. Doğrudur, Qafqaz millətləri bir-birinin mədəniyyətindən, mətbəxindən bəhrələnib, amma bunların mənşəyi var.

İndi Paşinyan deyir ki, “restoranlar erməni milli yeməklərinin adını bilmir”, axı yeməyi yoxdur. Necə ola bilər ki, xalq öz milli yeməyinin adını bilməsin? Bu mümkündürmü? Azərbaycanda belə bir şey ola bilərmi? Ən ucqar kənddə yaşayan belə öz milli mətbəxinə aid yeməyinin adını bilir. Çünki bu milli yeməklərimiz gündəlik həyatınmızdadır. İnsan onunla hər gün yaşadığını,  onun adını unuda bilməz, bu mümkün deyil. Millət öz milli yeməklərinin adını qan yaddaşında yaşadır və gələcək nəsillərə ötürür. İndi həmin yeməklər də ermənilərə aid olmadığına görə adlarını da bilmirlər.

Bəs bunlarla bağlı hansı addımlar atılmalıdır?

Məlum olduğu kimi türklər məşhur türk paxlavası ilə bağlı beynəlxalq sertifikat aldılar ki, həmin paxlava məhz Türkiyə mətbəxinin şirniyyatıdır. Hesab edirəm ki, biz də bu cür addımlar atmalı, məşhur yeməklərimizə patent almalıyıq. Bundan başqa, milli mətbəximizə aid çox sayda kitablar var, həmin kitabları mütləq digər dillərə də tərcümə edib, yaymaq lazımdır. Başqa çarə yoxdur".

[xfgiven_embed] [/xfgiven_embed] [xfgiven_youtube][/xfgiven_youtube]